Mijn behoefte om TikTok te installeren is altijd ongeveer nul geweest. Dit kwam niet alleen door de spionage / privacyschending die via deze app kon plaatsvinden (mogelijk nog steeds), maar ook door de aanvankelijke onnozelheid van de content. Ik ga ervan uit dat van een “oude witte man” ook eigenlijk niets anders wordt verwacht. Toen Facebook ook filmpjes ging plaatsen, waarvan sommige afkomstig van TikTok, kwam ik er onvrijwillig toch mee in aanraking. En inmiddels komen er wel eens filmpjes langs met handige doe-het-zelf tips. Op de één of andere manier vond het algoritme van Facebook het bovendien tijd worden dat ik mij wat meer verdiepte in de rijke schakering van gender-verschillen en daar, uit de eerste hand, les over kreeg. Of ik daar ook wild enthousiast over zou worden, was blijkbaar in dit geval van minder belang.

En zo kwam het dat ik op zekere dag werd toegesproken door een timide, maar toch ook weer parmantig jong meisje met vreemde make-up en allerlei frutsels in haar haar. Haar ene oog had rode make-up en het andere blauwe, in een verwijzing naar de ogen van Horus, die stonden voor de zon en de maan, dag en nacht, en wellicht nog andere tegenstellingen. Opmerkelijk in deze mythologie is dat het linker-oog, dat van de maan, beschadigd of uitgerukt werd door een woedende god Seth. De maanfasen werden gezien als een continue poging om het evenwicht in het universum te herstellen. Maar in principe was het oog hersteld en had een bijzondere zienerskracht gekregen.

Deze uitdossing misgunde ik haar geenszins, maar van wat zij vertelde werd ik niet vrolijk, en ik kon me niet voorstellen dat ze daar zelf wel vrolijk van werd. Volgens mij begreep ze werkelijk niets van genders, maar ze klonk toch aardig overtuigd, ook van het feit dat ze het goed zou kunnen uitleggen. Ik weet dat je zoiets eigenlijk niet meer mag zeggen, want de beleving van de persoon zelf is in het wokisme altijd leidend en boven elke twijfel verheven. Maar ik kon mijn innerlijke criticus niet meer in toom houden toen ze begon te vertellen dat ze drie genders had, namelijk man, vrouw en non-binair. Het hele idee van non-binair is nu juist dat je niet meer denkt in man-vrouw tegenstellingen. Maar nu werden die man en vrouw er toch weer bijgehaald. Want haar luisteraars mochten er niet aan twijfelen dat zij ook volwaardig vrouw (en man!) kon zijn. Volgens mij heet zoiets dan gender-fluïde of eventueel gender-noncomform. Maar wie ben ik als buitenstaander om met definities te werken die de woke-community zelf heeft opgesteld?

Dergelijke meisjes maken vaak een kwetsbare indruk en doen niet altijd veel moeite om dit te verbergen. Zo mocht je van haar wel vragen stellen over hoe het dan bij haar werkt, graag zelfs, maar dat moet vooral respectvol gebeuren, dat wil zeggen dat je haar niet confronteert met tegenstrijdigheden of probeert te helpen. De bedoeling lijkt vooral te zijn om complimenten te oogsten. Ze heeft het zo goed uitgelegd, het heeft anderen geweldig geholpen en het is toch maar dapper dat ze het heeft gedeeld. Alles moet immers worden geaccepteerd zoals de persoon het zelf ervaart. De Rutger-stichting zegt het zo: “Uiteindelijk gaat het niet om de labels, maar om hoe jij dit zelf beleeft”.

Het moeilijke van dit soort redeneringen is dat er altijd een kern van waarheid in zit. Uiteraard is de eigen beleving van de persoon in kwestie belangrijk en moet daar respectvol mee worden omgegaan. Anderzijds is het een illusie dat je alles wat je voelt ook kunt “zijn” en al helemaal dat je van je omgeving zou mogen verwachten dat ze in alles meegaan, zeker wanneer je oriëntatie ook nog regelmatig verandert en/of voor jezelf onduidelijk is. Een hoogleraar vertelde laatst dat hij een student had die elke twee weken op een andere manier aangesproken wilde worden.

Een maatschappelijk vraagstuk

Dit is echter niet alleen een probleem tussen individuen, maar ook steeds meer een maatschappelijk vraagstuk. Enerzijds is het geen luxe-probleem om minderheden te beschermen tegen discriminatie, anderzijds kunnen teveel maatregelen juist ook weerstand oproepen. De maatschappij kent ook heel veel andere problemen die om aandacht en geld vragen. De belangrijkste vraag is echter of je mensen echt vrij laat om te zijn wie ze zijn, of dat je ze toch van bovenaf probeert te sturen, pretenderend dat je weet wat goed voor ze is.

Mijn indruk is dat dat laatste steeds meer gebeurt. Zo is gender equality één van de Strategic Development Goals van de VN. Hoewel terecht veel aandacht uitgaat naar de achterstand van vrouwen in grote delen van de wereld, liften alle gender-issues mee op deze van bovenaf gestuurde maatregelen. De vele targets, indicatoren en verplichte allocatie van fondsen maken dit systeem tot een bij uitstek technocratisch en bureaucratisch gebeuren, dat niet per sé bijdraagt aan bewustwording, maar vooral gericht lijkt te zijn op erkenning als “progressief” land en als partner in grote westerse hervormingsplannen. Wie wat meer realisme aan de dag legt, wordt gezien als zielig en hinderlijk.

Inderdaad lijkt de gender-emancipatie een punt te hebben bereikt dat verdere aandacht nauwelijks nog bijdraagt aan verdere bewustwording, maar alleen nog de in-crowd bedient en deug-signalen afgeeft. Ik kan geen krant meer openslaan of ik vind drie artikelen over mensen die zich anders zijn gaan identificeren. Zoals het nu gaat is het zelfs contraproductief. Het roept een dusdanige weerstand op, zelfs onder wetenschappers, dat LHBTI+ ers zich nog meer gediscrimineerd en miskend voelen, waardoor er nog meer studies worden gedaan en maatregelen worden genomen. Het probleem is dat er geen werkelijke dialoog meer wordt gevoerd. De zogenaamde cis-genders krijgen min of meer een dictaat voorgeschoteld over hoe hun taalgebruik en houding zou moeten veranderen. ‘Unconscious bias’, ‘micro-agressies’ en ‘gekoloniseerde lesprogramma’s’ worden uitgebreid geanalyseerd en wie hieraan schuldig wordt bevonden, zou geen recht van spreken meer hebben. Maar zo werkt een respectvolle dialoog niet. En zo kan er ook nooit een stevig debat worden gevoerd.

Ego

Als je een lijst maakt van de verschillende genders die momenteel worden onderscheiden, dan vind je er minstens zeven. Deze lijst breidt zich nog steeds uit, verschilt per cultuur en biedt eigenlijk geen enkel houvast, omdat iedereen vrij is om voor zichzelf andere aanduidingen te gebruiken. Onderdeel van de theorie is ook dat alleen de persoon zelf mag bepalen of en hoe hij/zij zichzelf omschrijft en hoe hij/zij aangesproken wil worden.

Dit lijkt erg inclusief en menslievend, maar er treden minstens twee illusies op. De eerste heb ik al genoemd, namelijk dat je precies degene zou zijn zoals je jezelf graag ziet. De tweede illusie is dat je de reactie van anderen zou kunnen sturen door hoe je jezelf omschrijft en hoe je aangesproken wilt worden. Het geeft je een gevoel van macht over jezelf en anderen, welke macht er feitelijk niet is. Een teleurstelling is bijna onvermijdelijk, waarbij je geneigd bent nog weer andere woorden te zoeken, en degenen die jou niet begrijpen als dom, ongevoelig of zelfs kwaadaardig te zien. Of zoals sociaal wetenschapper diversiteit Laurens Buijs het formuleerde: “Een rare paradox van het woke gedachtegoed is dat er heel veel ruimte is voor diversiteit, maar niet voor diversiteit van meningen”.

Met alle respect voor verschillende seksuele geaardheden, oriëntaties en belevingen daarvan, denk ik dat sommige gender-expressies en -omschrijvingen meer bedoeld zijn als een antwoord op de frustraties van het niet-begrepen-worden dan als authentieke uitingen van hoe men zich werkelijk voelde voordat het onbegrip en de bijbehorende verwarring toesloeg. Met andere woorden, er is een neiging, zoals je die bijvoorbeeld ook ziet tijdens de gay prides, om door te slaan. De extreme uitingen en de steeds grotere vocabulair lijken bedoeld om de eigen onzekerheid te bezweren en een daad te stellen. Ik mag zijn wie ik wil en ik ben er trots op.

Nu mag iedereen van mij inderdaad trots zijn op wie hij is en wat hij heeft bereikt. Er is zelfs iets voor te zeggen dat er een inhaalslag nodig is. Maar uiteindelijk zal iedereen toch tot de conclusie moeten komen dat de reden voor die trots niet voornamelijk gelegen kan zijn in het anders zijn. Zelfs dat men uit de kast durfde te komen, is tegenwoordig niet meer zo bijzonder dat dit jaarlijks gevierd zou moeten worden. Toch zie je dit nog steeds gebeuren. En als de kick daarvan afneemt, dan zie je bijvoorbeeld ook wel dat iemand eerst uit de kast komt als homo, dan als non-binair en dan als queer.

Meer of minder jezelf worden

Ik kan mij dus niet aan de indruk onttrekken dat er overeenkomsten zijn met een verslaving. Je hebt er steeds meer van nodig om jezelf bijzonder te voelen en gezien te worden. Tegelijkertijd is de erkenning waarnaar je op zoek bent, juist steeds moeilijker te vinden. Hoe het meisje op TikTok over haar drie genders sprak, vertoont gelijkenis met groepen van spirituele mensen die overtuigd zijn van hun exclusieve goddelijke wijsheid en hogere energie. Juist een laag zelfbeeld en een grote verlegenheid kunnen maken dat ze zichzelf graag horen praten. Daarvoor hebben ze echter wel een taal en een ideologie nodig. Dit faciliteren met allerlei, uiteindelijk toch onpersoonlijke begrippenkaders, helpt deze mensen niet.

Het menselijk ego wil uniek zijn, en grijpt alles aan om op te vallen en eruit te springen. Hiermee wil ik niet zeggen dat alles aanstellerij is, maar dat we ervoor moeten waken dat het ene onhaalbare verwachtingspatroon (een ideale man of vrouw zijn) niet wordt vervangen door een ander, nog veel minder haalbaar verwachtingspatroon (dat van een duidelijk niet man of vrouw zijn, maar wel herkenbaar en uniek). De concepten die elkaar nu vaak al overlappen of tegenspreken, zullen steeds complexer moeten worden en dan nog steeds niet voldoen. Vandaar dat ik die onderzoekers wel begrijp, die stellen dat er aantoonbaar een man-vrouw spectrum bestaat, maar niet zoiets als non-binair, dat pretendeert buiten of boven al het mannelijke en vrouwelijke te staan.

Aparte circuits

Als ik op deze manier schrijf over mechanismen die volgens mij in de LHBTI+ gemeenschap een rol spelen, kan mij gemakkelijk het verwijt worden gemaakt dat degenen wie het betreft veel beter weten wat er in henzelf omgaat. Hun verhaal zou centraal moeten staan. Dat is ook één van de principes van critical race theory die mede van toepassing is op gender-vraagstukken. Ik ben me daarvan volledig bewust. Maar ik ben juist bang dat bij iemand die zichzelf aan het (her)ontdekken is, het eigen verhaal vaak niet centraal staat, maar de vele verhalen van mensen die toestromen om zichzelf in hen te herkennen en de rijen te sluiten tegenover al diegenen die ze (bewust of onbewust en terecht of onterecht) als intolerant beschouwen.

Het verhaal van het individu kan dus nooit los worden gezien van de momenteel groeiende polarisatie. De behoefte om te worden gezien als onderdeel van de “goede kant” kan, in combinatie met de warme ontvangst in een groeiende woke-beweging, wel degelijk onweerstaanbaar zijn voor het ego en zo het “eigen” verhaal beïnvloeden en overschaduwen. Een soortgelijk verschijnsel heb ik zelf enkele malen meegemaakt in organisaties met een sektarisch karakter. Pas als je je daarvan weer hebt losgemaakt, en echt jezelf bent geworden, besef je dat je zienswijzen had omarmd die helemaal niet logisch of persoonlijk waren, maar wel een bepaalde tijdelijke beloning gaven.

In het volgende en laatste artikel van deze korte serie wil ik de invloed van de woke-beweging op de kerk bespreken.
Zie ook deel 1 over woke en de literatuur.